Додека Турција се подготвува за вториот круг од претседателските избори во недела, на 28 мај, на кој ќе се избира меѓу актуелниот претседател Реџеп Таип Ердоган и неговиот противкандидат Кемал Киличдароглу, светските медиуми предупредуваат на пад на домашниот пазар и на „тешки сценарија“ кои ги очекуваат доколку продолжи сегашната политика, пренесува Ал Џезира Балканс. Ердоган во првиот круг водеше со 49,5 отсто од гласовите, наспроти 44,9 отсто за Киличдароглу, што предизвика фрустрација во западните кругови.
Сето тоа се одрази во известувањето во нивните медиуми. Ердоган потврди, во интервју за Си-Ен-Ен минатиот четврток, дека „доколку победи во вториот круг ќе продолжи со неконвенционалната политика на намалување на каматните стапки за да се намали високата инфлација“.
Подолу презентираме преглед на индикаторите кои предизвикуваат вознемиреност на Западот за победата на Ердоган, причините за загриженоста на Западот за неговата неконвенционална економска визија, силните и слабите страни на таа визија и она што неговата Партија на правдата и развојот (АКП) го постигна од 2002 година.
Дали инвеститорите и финансиските пазари се плашат од победата на Ердоган?
Од распишувањето на вториот круг од изборите, во светските медиуми почнаа да кружат информации дека „предупредиле на враќање на претходното економско управување и продолжување на економската политика на Ердоган“, откако очекуваа дека некои од нив ќе бидат напуштени со победата на Киличдароглу.
Џон Харисон, управен директор на студиите за новите пазари во приватната банкарска компанија ТС Ломбард, вели дека „политиките на Ердоган ја направија Турција речиси непривлечна за инвестиции“.
Агенцијата за кредитен рејтинг „Фич“, исто така, предупреди дека политичката и економската неизвесност ќе продолжи барем до вториот круг.
Со оглед на актуелниот рејтинг на земјата „Б/Негативен“, таа посочи дека фокусот ќе биде ставен на тоа дали следните политики ќе бидат посигурни и поконзистентни по изборите.
Зошто Западот се плаши од неконвенционалната економска визија на Ердоган?
Абдулмуталип Арпа, економски експерт и раководител на Катедрата за економија на Универзитетот Сабахатин Заим во Истанбул, смета дека Ердоган и Западот дошле до пресвртница по неуспешниот обид за пуч во 2016 година.
Арпа смета дека „Политиката на Ердоган пред тоа беше во согласност со западната визија, а инвестициите течеа како резултат на политичката стабилност во периодот меѓу 2002 и 2016 година, што се одрази на економската стабилност“.
„Меѓутоа, по 2016 година, особено по преземањето на претседателската функција во 2018 година, Ердоган се обиде да постигне независност на турската економија преку зголемување на домашното производство и, соодветно, зголемување на извозот и намалување на увозот и потребата од странски валути.
„Ова е во спротивност со интересите на Западот, кој сака Турција да остане зависна од нив со следење (традиционални) политики на зголемување на увозот во однос на извозот (а со тоа и намалување на производството), потпирајќи се на странски валути и зголемување на каматните стапки за одржување на вредноста на лирата“, вели Арпа.
Силата и слабостите на економските перформанси на Турција во последните пет години
Од средината на 2018 година, означувајќи го почетокот на остриот пад на вредноста на турската лира во однос на странските валути, Турција се соочува со економска криза која се влоши во последните три години, по ефектите од пандемијата на коронавирусот, руската инвазија врз Украина и штетите од земјотресот што ја погоди земјата во февруари.
Камата, валута и инфлација
Според Светската банка, Турција страда од „недостаток на макрофинансиска стабилност од 2018 година и висока стапка на инфлација“, што е причина зошто цените растат, а куповната моќ на лирата паѓа.
Турската лира падна во последните денови на „рекордно ниско ниво“ од 19,80 во однос на доларот.
Валутата изгуби 44 отсто од својата вредност во 2021 година и 30 отсто во 2022 година, во светло на намалувањето на каматните стапки и покрај високата инфлација како дел од неконвенционалната стратегија на Ердоган.
Од друга страна, Ердоган во своите говори ги опишува каматните стапки, курсот на лирата и инфлацијата како „злобен триаголник“ и нагласува дека сите „во земјата и во странство виделе дека Турција нема да се потчини на овој триаголник“.
Според Централната банка на Турција, стапката на инфлација минатиот месец достигна 45,48 отсто, каматната стапка 8,50 отсто, а три дена пред вториот изборен круг е предвидено да се одржи состанок за каматите.
Арпа го припишува падот на лирата на политичката и економската нестабилност и прибегнувањето со купување на странски валути, додека растот на инфлацијата го припишува на скапите сметки за увоз на енергија (за задоволување на 95 отсто од тековните потреби на земјата), особено за време на пандемијата на корона вирусот .
Долгови и девизни резерви
Три дена по првиот круг од изборите, паднаа акциите на банките и државните обврзници деноминирани во долари, а трошоците за осигурување на турскиот долг од неисполнување на обврските пораснаа, со оглед на намалувањето на кредитниот рејтинг на земјата и дефицитот на тековната сметка на Турција.
Девизните резерви, исто така, паднаа на рекордно ниво во неделата пред изборите, достигнувајќи 60,8 милијарди долари.
Кога станува збор за прашањето за долгот, турскиот експерт очекува дека следната влада на Ердоган ќе усвои политика на кратење за да се справи со тоа, нагласувајќи дека политичката стабилност во наредниот период ќе овозможи да се внесат инвестиции за да можат да се отплати.
Арпа го припишува падот на резервите на владините трошоци и справувањето со кризите што ја погодија земјата, од коронавирусот до земјотресите, заедно со напорите на Централната банка на Турција да ја поддржи лирата и да го стабилизира девизниот курс.
Стапка на раст и невработеност
Според податоците на турското биро за статистика, домашната економија пораснала за 5,6 отсто во 2022 година, надминувајќи ги очекувањата.
Спротивно на тоа, растот забави на 3,5 отсто во последниот квартал од ланската година.
„Стапките на раст генерално се зголемуваат, а турската економија се обновува и се карактеризира со висок квалитет, разновидност на производството, употреба на современи технологии, голем број млади луѓе и квалитет на занаетчии. Затоа, постои тренд турскиот пазар да биде алтернатива на кинескиот пазар“, рече Арпа.
Додека опозицијата ја обвинува власта за „неуспех во борбата против невработеноста“, Арпа објаснува дека таа „достигнала десет проценти, според последните податоци во март, но има и илјадници работни места кои се нудат секојдневно“.
Како владата ќе се справи со овие проблеми?
Според мислењето на турскиот експерт, Владата донела три мерки за справување со кризи.
Можно е да се отвори сметка за „депозити во турски лири заштитени од флуктуации на девизниот курс“ на крајот на 2021 година.
Ова гарантира дека сопственикот на депозит во лири нема да стане жртва на флуктуации на девизниот курс и дека ќе добие пријавена камата, со разликата во цената во долари помеѓу времето на уплата и исплата, интензивирање на изумите на извори на енергија со цел да се намали зависноста од нивниот увоз.
Ердоган веќе неодамна објави дека неговата земја открила наоѓалиште на природен гас во Црното Море, нафта во регионот Габар во провинцијата Сирнак и отворање на огромни полиња за соларна енергија во провинцијата Коња.
Редовно зголемување на минималната плата во јавниот и приватниот сектор, а наредниот јули зголемувањето на платите за вработените во јавниот сектор ќе достигне 45 отсто, како што најави Ердоган и ќе изнесува минимум 15.000 лири доколку победи, тоа е, помала од очекуваната стапка на инфлација во тоа време, како граѓанин тој не би бил жртва.
Какви резултати постигна АКП од 2002 година?
Според Светската банка, Турција е на 19-то место меѓу најголемите економии во светот, со бруто домашен производ (БДП) од 906 милијарди долари.
Турција, членка на Групата 20, спроведе амбициозни реформи и уживаше високи стапки на раст помеѓу 2006 и 2017 година, туркајќи ја земјата на натпросечно ниво на приходи и намалувајќи ја сиромаштијата.
Од друга страна, Арпа истакна дека нивото на приход на граѓаните во Турција пред 2002 година било скромно, но БДП по глава на жител се зголемил од 3.641 американски долари во тоа време на 9.661 долари во 2021 година.
(Ал Џезира Балканс)
